Odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki

Kto ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki z art. 299 § 1 KSH?

W poprzednim artykule prezentowaliśmy zbiór istotnych elementów, o jakich nie należy zapominać rejestrując spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością (spółki z o.o.). Wspominaliśmy wówczas o zaletach spółki, gdzie zwróciliśmy uwagę na odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki. W dzisiejszej publikacji skupimy się na interesującym fragmencie dotyczącym odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. Kształtuje się ona odmiennie od odpowiedzialności wspólników spółki z o.o., o której wspominamy w tym wpisie.

„Każdy dobry alpinista powinien rozpoznać, kiedy warunki na trasie wskazują zagrożenie lawinowe”. Podobnie każdy zorientowany członek zarządu powinien wiedzieć jak może uwolnić się od odpowiedzialności posiłkowej za zobowiązania spółki.

Problematyka odpowiedzialności członków zarządu w odniesieniu do spółki z o.o. to najważniejsza kwestia, jaką należy rozważyć w procesie powoływania spółki. Odpowiedzialność ta wiąże się ściśle z określonymi ustawowo obowiązkami, od których rzetelnego wypełnienia zależy prawidłowe funkcjonowanie spółki. Jednym z takich obowiązków jest powołanie zarządu spółki w skład, którego wchodzi prezes zarządu i członkowie zarządu. Zarząd spółki jest organem obligatoryjnym, ponieważ to zarząd odpowiedzialny jest za prowadzenie spraw spółki i jej reprezentowanie.

Podejmując decyzję o objęciu funkcji członka zarządu w spółce z o.o. powinniśmy przeanalizować, z jakimi obowiązkami wiąże się owo stanowisko. Jedną z najważniejszych kwestii, o których musimy pamiętać jest odpowiedzialność członka zarządu spółki. Co do zasady za zobowiązania spółki odpowiada spółka. Od tej zasady istnieje jednak wyjątek zgodnie, z którym w pewnych sytuacjach członkowie zarządu będą odpowiadać całym swoim majątkiem osobistym.

Kiedy członkowie zarządu poniosą odpowiedzialność za zobowiązania spółki?

Członkowie zarządu spółki z o.o. będą ponosić odpowiedzialność swoim majątkiem bez ograniczenia po spełnieniu się dwóch przesłanek przewidzianych w art. 299 § 1 KSH, mianowicie:

• jeżeli spółka nie spełniła zobowiązania oraz
• jeżeli egzekucja tego zobowiązania wobec spółki okazała się bezskuteczna.

Jako Kancelaria Adwokacka z Wrocławia z wieloletnim doświadczeniem w zakresie kompleksowej obsługi prawnej spółek, z całą stanowczością możemy stwierdzić, że problem posiłkowej odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. jest często spotykany w praktyce obrotu. Klienci zgłaszają się po pomoc do naszej Kancelarii na każdym etapie postępowania.

Zaczynamy od dokonania całościowej analizy stanu faktycznego pod kątem możliwości zastosowania § 2 omawianego artykułu. Paragraf ten przewiduje bowiem możliwości uchylenia się od posiłkowej odpowiedzialności członków zarządu, jeśli wykaże się, że:

• członek zarządu wniósł we właściwym czasie wniosek o ogłoszenie upadłości spółki lub w tym samym czasie zostało wydane postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego (lub postanowienie o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu);
• brak winy po stronie członka zarządu w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości spółki we właściwym czasie;
• wierzyciel nie poniósł szkody w wyniku niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego (albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu).

Należy podkreślić, że to pozwany ma za zadanie udowodnić w procesie okoliczności zwalniające go od odpowiedzialności z art. 299 § 1 KSH, bowiem działanie wierzyciela opiera się jedynie na wykazaniu bezskuteczności egzekucji zobowiązania. Innymi słowy do przedstawienia sądowi postanowienia komornika o umorzeniu postępowania egzekucyjnego wobec bezskuteczności egzekucji.

Przykład

Pani Agata została powołana do pełnienia funkcji członka zarządu spółki „A” Sp. z o.o. w dniu 15 lipca 2013 roku. W marcu 2012 roku z powodu niewywiązania się spółki „A” Sp. z o.o. ze zobowiązania, które wymagalne stało się w czerwcu 2010 roku, względem spółki „B” Sp. z o.o., na adres spółki „A” wpłynął pozew o zapłatę kwoty 50 tys. zł. Wyrokiem z dnia 5 kwietnia 2015 roku kwota ta została zasądzona spółce „A”. Następnie wszczęto postępowanie egzekucyjne, które komornik umorzył wobec bezskuteczności w dniu 28 grudnia 2015 roku. W dniu 25 lipca 2016 roku Pani Agata otrzymała pozew, w którym spółka „B” na podstawie art. 299 § 1 KSH domagała się od niej zapłaty owych 50 tys. zł.

Czy Pani Agata ponosi odpowiedzialność za zobowiązanie spółki „A” Sp. z o.o. zgodnie z treścią art. 299 § 1 KSH? Szeroko na ten temat wypowiedział się Sąd Najwyższy.

Prześledźmy jeszcze raz chronologię wydarzeń z przykładu:

Do zaistnienia odpowiedzialności z art. 299 § 1 KSH niezbędne jest spełnienie przesłanek wynikających bezpośrednio z tego przepisu (tj. istnienie zobowiązania i bezskuteczność egzekucji), a także istnienie określonego zobowiązania w czasie, kiedy osoba pełniła funkcje zarządu. Sąd Najwyższy wskazuje, iż niezbędne jest także, aby zobowiązanie takie powstało w okresie, kiedy dana osoba pełniła funkcje członka zarządu. Nadto podkreśla, że członek zarządu odpowiada za te zobowiązania, które są wynikiem sprawowania funkcji przez członka zarządu.

„Przyjmuje się w literaturze i orzecznictwie, że odpowiedzialność za zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ponoszą członkowie zarządu, gdy czas pełnienia przez nich tej funkcji pokrywa się z okresem powstania i istnienia wierzytelności, której egzekucja stała się bezskuteczna.”

„Przesłankami odpowiedzialności przewidzianej w art. 299 § 1 KSH są więc istnienie określonego zobowiązania Spółki z o.o. w czasie, w którym dana osoba była członkiem zarządu spółki (a więc niepowstałego później) oraz bezskuteczność egzekucji tego zobowiązania przeciwko spółce czy to w czasie pozostawania przez tę osobę członkiem zarządu, czy to już po jej odwołaniu z zarządu.” (Wyrok SA w Warszawie z dnia 18 października 2012 r., sygn. akt VI ACa 570/12)

Wymagalność roszczenia

Należy wskazać, że zgodnie z naszym przykładem zobowiązanie spółki „A” względem spółki „B” stało się wymagalne w czerwcu 2010 roku. Już wtedy spółka „A” nie była w stanie zaspokoić swojego wierzyciela. Wtedy więc zaktualizował się obowiązek ówczesnych członków zarządu do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki „A”, co jednak nie nastąpiło. Konsekwencje niedopełnienia tego obowiązku nie powinny obciążać Pani Agaty. Odpowiedzialność winny ponieść osoby, które pełniły funkcję członka zarządu w czasie, kiedy zaktualizował się obowiązek do zgłoszenia wniosku.

Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie może ponosić odpowiedzialności za zobowiązania, które powstały w okresie, w którym nie pełnił on tej funkcji, ale także za te, które powstały w okresie, w którym członek zarządu pozostając w zarządzie mógł, wskutek szczególnych regulacji (np. decyzji sądu upadłościowego) tego zarządu odnośnie do majątku sprawować. Jak wskazuje się w doktrynie zarząd odpowiada na podstawie art. 299 § 1 KSH m.in. za zobowiązania powstałe w okresie pomiędzy spełnieniem się przesłanek do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości a zgłoszeniem spółki do upadłości.” (Wyrok SN z dnia 14 kwietnia 2016 r., sygn. akt IV CSK 485/15)

Chronologia zdarzeń

Jak wynika z osi czasu, na której przedstawiliśmy chronologię wydarzeń z naszego przykładu Pani Agata nie była członkiem zarządu spółki „A” w czasie, kiedy powstało zobowiązanie względem spółki „B”, zatem zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego nie może więc ponosić za nie odpowiedzialności. Odpowiedzialność taką poniosą ówcześni członkowie zarządu. Zobowiązanie stało się wymagalne w czasie, kiedy spółka „A” była niewypłacalna.Okoliczność ta uzasadniała więc zgłoszenie przez członków zarządu spółki wniosku o ogłoszenie upadłości.

„Sąd Najwyższy, nawiązując do wcześniejszego orzecznictwa, podkreślił, że na podstawie art. 299 KSH członkowie zarządu odpowiadają za zobowiązania, które powstały w czasie sprawowania przez nich tej funkcji, w tym także za zobowiązania powstałe po spełnieniu się przesłanek do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości; innymi słowy za zobowiązania, które nie powstałyby, gdyby członek zarządu we właściwym czasie wystąpił z wnioskiem o ogłoszenie upadłości.’

„Odpowiedzialność związaną z bezskutecznością egzekucji określonego zobowiązania wobec spółki ponoszą osoby będące członkami jej zarządu w czasie istnienia tego zobowiązania, a ściślej – jego podstawy, bez względu na to czy zostali wpisani do rejestru.” (Wyrok SN z dnia 4 marca 2016 r., sygn. akt I CSK 68/15)

Uwolnienie się od odpowiedzialności może nastąpić, jeśli członek zarządu wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu

Od 1 stycznia 2016 roku w Polsce obowiązuje nowy 30 dniowy termin na zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości. Wcześniej był to dwutygodniowy termin. Bieg tego terminu rozpoczyna się w momencie zaistnienia podstawy do ogłoszenia upadłości. Podstawową przesłanką zaistnienia obowiązku zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest niewypłacalność spółki.

„Właściwy czas na zgłoszenie wniosku o upadłość, o którym mowa w art. 299 § 2 KSH to moment, gdy członek zarządu wie, albo przy dołożeniu należytej staranności powinien wiedzieć, że spółka nie jest już w stanie zaspokoić w całości wszystkich wierzycieli, ale w części ma jeszcze takie możliwości, a zatem nie jest jeszcze bankrutem niezdolnym do poniesienia nawet kosztów postępowania upadłościowego.” (Wyrok SA w Krakowie z dnia 27 lutego 2013 r., sygn. akt I ACa 64/13)

Kwestia postępowania upadłościowego, jego podstaw, podstawowych definicji, itp. została uregulowana w ustawie z dnia 28 lutego 2003 roku – Prawo upadłościowe. Należy zwrócić uwagę na art. 10 ustawy, który mówi, że „Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny.” Spółka niewypłacalna to taka, która nie ma zdolności wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Opóźnienie w wykonaniu tych zobowiązań przekracza 3 miesiące.

„Dla określenia, czy dłużnik jest niewypłacalny, nieistotne jest, czy nie wykonuje wszystkich zobowiązań pieniężnych czy też tylko niektórych z nich. Nieistotny też jest rozmiar niewykonywanych przez dłużnika zobowiązań. Nawet niewykonywanie zobowiązań o niewielkiej wartości oznacza jego niewypłacalność (…). Bez znaczenia jest także przyczyna niewykonywania zobowiązań. Podobnie bez znaczenia jest to, czy zarząd spółki podejmuje jakiekolwiek działania zmierzające do poprawy sytuacji finansowej spółki lub czy liczy na poprawę tej sytuacji ze względu na prognozowaną przyszłą dobrą koniunkturę.”

Przesłanką wymienioną w pkt 2 art. 11 ustawy – Prawo upadłościowe, która również uzasadnia zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości jest utrzymywanie się przez 24 miesiące sytuacji, gdy zobowiązania pieniężne spółki przekraczają wartość jej majątku.

Uwolnienie się od odpowiedzialności może nastąpić także, jeśli niezgłoszenie wniosku nastąpiło w warunkach braku winy po stronie członka zarządu

Członek zarządu, który nie ponosi winy za okoliczność braku kontaktu z finansami i księgowością spółki będzie zwolniony od ponoszenia odpowiedzialności z art. 299 KSH.

Należy jednak zważyć na fakt, iż wina członka zarządu będzie rozważana na podstawie kryteriów podwyższonej staranności. Osoba obejmująca funkcję członka zarządu powinna mieć świadomość obowiązków, jakie z tego wynikają.

Przedstawiciele nauki prawa handlowego zaznaczają przy tym, że powody takiego niezawinionego braku kontaktu mogą być różne „od dłuższej nieobecności członka zarządu obejmującej czas, w którym odpowiedni wniosek miał być złożony, po podstępne wprowadzenie w błąd, co do danych w wynikach finansowych spółki” (A. Kidyba, Komentarz. Kodeks handlowy).

„Odpowiedzialność członka zarządu wyłącza również brak winy w każdej postaci w niezgłoszeniu wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęciu postępowania układowego, a zatem członek zarządu nie będzie także odpowiadał, jeśli nie podjął stosownych działań z winy nieumyślnej. Brak winy może wiązać się z różnymi okolicznościami. Istotne jest jedynie, aby te okoliczności powodowały brak możliwości stwierdzenia istnienia podstawy do ogłoszenia upadłości, pomimo dołożenia należytej staranności przez członka zarządu.” (Wyrok SN z dnia 6 maja 2009 r., sygn. akt II CSK 661/08)

Brak winy – sytuacja finansowa spółki

Winy w niezłożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości nie ponosi także członek zarządu, który analizując księgi handlowe i bilans finansowy spółki, wykaże, iż w czasie pełnienia przez niego funkcji członka zarządu, sytuacja finansowa spółki, w żaden sposób nie uzasadniała złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub otwarcia postępowania układowego.

„Wykazanie przez członków zarządu, że w czasie pełnienia przez nich funkcji nie było podstaw do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości lub z podaniem o wszczęcie postępowania układowego, oznacza, iż nie istnieje związek przyczynowy między sposobem sprawowania zarządu a szkodą doznaną przez wierzyciela spółki. Po wygaśnięciu mandatu wskutek rezygnacji (art. 202 § 4 k.s.h.) były członek zarządu nie może reprezentować spółki i nie ma wpływu na prowadzenie jej spraw. Nie może zatem złożyć wniosku o ogłoszenie upadłości i o wszczęcie postępowania układowego ani wniosku o wpis do KRS.” (Wyrok SN z dnia 8 grudnia 2010 r., sygn. akt V CSK 172/10)

Uwolnić się od odpowiedzialności można również, jeśli pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu – wierzyciel nie poniósł szkody

Przyjmuje się, że zaistnienie przesłanki bezskuteczności egzekucji zobowiązania pieniężnego oznacza, że po stronie wierzyciela powstała szkoda. Przyjmuję się, iż szkoda wierzyciela jest wynikiem niezłożenia przez członka zarządu spółki wniosku o ogłoszenie upadłości we właściwym czasie. Są to tzw. domniemania prawne, które jeśli zostaną podważone, pozwolą uwolnić się członkowi zarządu od odpowiedzialności z art. 299 § 1 KSH.

„Swoistość odpowiedzialności członków zarządu wynikająca z art. 299 KSH wyraża się w odmiennym od typowego (art. 6 KC) rozkładzie ciężaru dowodzenia i określeniu reguł dowodzenia. Wierzyciel musi w gruncie rzeczy udowodnić tylko jedną przesłankę. Chodzi o bezskuteczność egzekucji prowadzonej przez niego przeciwko spółce i wskazać członka zarządu tej spółki, który na podstawie tego przepisu powinien ponieść odpowiedzialność osobistą i solidarną z innym członkiem zarządu. Wyczerpuje to pod względem dowodowym zaistnienie szkody, a także jej postać i wysokość.”

„Domniemaniami w świetle regulacji art. 299 KSH są objęte również: związek przyczynowy między szkodą wierzyciela a niezłożeniem we właściwym czasie przez członka zarządu wniosku o ogłoszenie upadłości oraz zawinienie przez członka zarządu niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości.” (Wyrok SA w Krakowie z dnia 27 lutego 2013 r., sygn. akt I ACa 64/13)

Podsumowując dzisiejsze rozważania, należy podkreślić, jak ważna jest znajomość przez członka zarządu spółki z o.o. obowiązków wynikających z KSH. Jak wspomniano w niniejszym artykule, członek zarządu nie może zasłaniać się nieznajomością tych obowiązków i tym sposobem próbować uniknąć odpowiedzialności. Z natury trudne do obalenia domniemania prawne wynikające z Kodeksu handlowego i innych ustaw nie są jednak niemożliwe do odparcia. Warto jednak, przed przystąpieniem do wykazania przesłanek zwalniających z odpowiedzialności, skorzystać z profesjonalnej pomocy prawnej. Jest to niezmiernie istotne by w przyszłości uniknąć innych konsekwencji wynikających z niewywiązywania się z tychże obowiązków.